Otururken Vajinada Ağrı Hissi

Kadın vücudu, karmaşık yapısı ve hassas bölgeleriyle dikkat çeker. Vajinal bölge, bu hassas alanların başında gelir ve üzerinde hissedilen herhangi bir ağrı veya rahatsızlık, günlük yaşam kalitesini, hareket özgürlüğünü ve hatta psikolojik iyi oluşu önemli ölçüde etkileyebilir. Özellikle otururken vajinada veya dış genital organlarda (vulva) hissedilen ağrı, bazen hafif bir baskı hissiyle başlarken, zamanla keskin, batıcı veya yanıcı bir ağrıya dönüşebilir. Bu durum, kadınlar arasında “Neden otururken ağrı hissediyorum?”, “Bu ağrı normal mi?”, “Altta yatan ciddi bir sorun mu var?” gibi soruları akla getirebilir.

Gerçek şu ki, otururken vajinal bölgede hissedilen ağrı, geçici bir tahrişten altta yatan kronik bir sağlık sorununa kadar geniş bir yelpazedeki nedenlerden kaynaklanabilir. Bu nedenler arasında kas gerginlikleri, sinir sıkışmaları, enfeksiyonlar, kistler veya inflamatuar durumlar yer alabilir. Yanlış teşhis ve yanlış tedavi, sorunun uzamasına, kötüleşmesine veya tekrarlayan belirtilere yol açabilir. Kadınların kendi bedenlerini tanımaları ve bu tür belirtileri doğru yorumlamaları, gereksiz endişelerden kaçınmaları ve gerektiğinde zamanında tıbbi yardım almaları için hayati öneme sahiptir.

Bu makale, otururken vajinada ağrı hissinin başlıca nedenlerini bilimsel dayanaklarla detaylı bir şekilde açıklayacaktır. Ağrıya yol açan fiziksel faktörleri (pelvik taban kas sorunları, sinir sıkışmaları, enfeksiyonlar, kistler, yapısal sorunlar) ve yaşam tarzı faktörlerini (giysi, oturma pozisyonu) inceleyeceğiz. Ağrının özellikleri (yeri, niteliği, şiddeti, tetikleyicileri) ve eşlik eden belirtilerle birlikte olası nedenleri ayıracak, doğru tanı yöntemlerini ve etkili tedavi stratejilerini ele alacağız. Amacımız, otururken vajinal ağrı yaşayan kadınların bu sorunun nedenlerini anlamalarına, doğru zamanda tıbbi yardım almalarına ve sağlıklı, ağrısız bir yaşam sürmelerine katkıda bulunacak güvenilir, faydalı ve kullanıcı odaklı bilgiler sağlamaktır.

---

Vajinal Bölgedeki Ağrı Hissi: Genel Bilgi ve Anatomik Yakınlık

“Vajinada ağrı” terimi, genellikle vajina kanalının kendisiyle sınırlı kalmayıp, dış genital organlar olan vulvayı (labia majora, labia minora, klitoris çevresi) ve vajina çevresindeki derin pelvik dokuları da kapsayan bir rahatsızlığı ifade eder. Bu bölge, yoğun sinir uçları, kan damarları ve kaslarla çevrili olduğu için ağrıya karşı çok duyarlıdır.

Anatomik Yakınlık ve Ağrının Yayılımı

Pelvik bölgede mesane, rektum, rahim ve yumurtalıklar gibi organlar birbirine çok yakın konumlanmıştır. Bu nedenle, bu organlardan kaynaklanan bir sorun, vajinal bölgede veya pelviste ağrı olarak hissedilebilir. Örneğin, mesane veya bağırsak sorunları vajinal ağrıyı taklit edebilir veya ona katkıda bulunabilir.

---

Otururken Vajinada Ağrı Hissinin Başlıca Nedenleri

Otururken vajinal bölgede hissedilen ağrı, tek bir nedenden ziyade, genellikle birden fazla faktörün birleşimi sonucunda ortaya çıkabilir. Ağrının konumu (yüzeyel mi, derin mi), niteliği ve eşlik eden belirtiler, altında yatan nedeni anlamak için önemlidir.

1. Pelvik Taban Kas Problemleri (En Yaygın Nedenlerden Biri)

• Mekanizma: Pelvik taban kasları, vajina, mesane ve rektumu destekleyen kaslardır. Bu kaslar, kronik stres, doğum travması, cerrahi, aşırı egzersiz veya kötü duruş nedeniyle aşırı gergin (hipertonik) veya spazm halinde olabilir. Sürekli gergin kaslar, üzerine oturulduğunda veya bası uygulandığında ağrıya neden olabilir.
• Örnek Durumlar:
  • Vajinismus: Vajina girişindeki kasların istemsiz ve ağrılı kasılmasıdır. Bu durum genellikle cinsel ilişkiyle ilişkilendirilse de, oturma veya tampon yerleştirme gibi durumlarda da ağrıyı tetikleyebilir.
  • Pelvik Taban Kas Hipertonisi: Pelvik taban kaslarının kronik olarak aşırı gergin olması. Otururken, özellikle sert yüzeylerde, kaslar sıkışır ve ağrı artar. Ağrı, vajina içinde, perine bölgesinde, rektumda veya kuyruk sokumunda hissedilebilir.
  • Gergin Trigger Noktaları: Kaslar içinde oluşan hassas, gergin noktalar (trigger points) üzerine oturulduğunda ağrıyı tetikleyebilir.
• Belirtiler: Ağrı, genellikle oturma pozisyonuyla artar, kalkınca azalır. Cinsel ilişkide ağrı, idrar yaparken zorlanma, kabızlık, kuyruk sokumu ağrısı eşlik edebilir. Ağrı, künt bir sızıdan keskin bir batmaya kadar değişebilir.

2. Sinir Sıkışmaları veya Tahrişi (Nöropatik Ağrı)

• Mekanizma: Pelvik bölgedeki sinirler (özellikle pudendal sinir) sıkıştığında, tahriş olduğunda veya hasar gördüğünde kronik ağrıya neden olabilirler. Uzun süre oturma, bisiklete binme, düşmeler veya doğum travması sinir sıkışmasına yol açabilir.
• Örnek Durumlar:
  • Pudendal Nevralji: Pudendal sinirin sıkışması veya tahriş olması sonucu genital bölgede, vajinada, rektumda veya perine bölgesinde kronik, yanıcı, batıcı, elektrik çarpması tarzında ağrıdır. Otururken genellikle ağrı artar ve ayakta durunca veya yatınca azalır.
  • Vulvodini: Vulvada kronik, açıklanamayan ağrı veya yanma hissi durumudur. Ağrı, dokunma, oturma veya cinsel ilişki gibi uyaranlarla tetiklenebilir. Nöropatik bir bileşeni olabilir.
• Belirtiler: Yanıcı, batıcı, elektrik çarpması tarzında ağrı, uyuşma, karıncalanma. Oturma pozisyonu ağrıyı belirgin şekilde kötüleştirir.

3. Enfeksiyonlar ve İltihaplanmalar

Enfeksiyonlar, vulva veya vajina içindeki dokularda iltihaplanmaya neden olarak otururken ağrıya yol açabilir.

• Vajinal Mantar Enfeksiyonu (Kandidiyaz): Şiddetli kaşıntı, yanma, kızarıklık, şişlik ile birlikte vajinal girişte hassasiyet ve otururken rahatsızlık. Peynir kesiği benzeri akıntı tipiktir.
• Bakteriyel Vajinozis (BV): Kötü “balık kokusu”, gri/beyaz akıntı ile birlikte hafif yanma veya tahriş, otururken rahatsızlık.
• Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE):
  • Genital Herpes: Vulvada ağrılı kabarcıklar/yaralarla birlikte şiddetli ağrı, yanma, otururken çok belirginleşen hassasiyet.
  • Trikomoniyaz: Köpüklü, sarı-yeşil akıntı ve kötü koku ile birlikte şiddetli kaşıntı, yanma ve otururken ağrı.
• Bartholin Kisti veya Absesi: Vajinal açıklığın her iki tarafında bulunan Bartholin bezlerinin ağzının tıkanması sonucu kist oluşur. Kist enfekte olursa, içi irinle dolarak ağrılı ve iltihaplı bir abseye dönüşebilir. Vulvanın alt kısmında, genellikle tek taraflı, büyük, ağrılı ve sıcak bir şişlik olarak hissedilir, bu da otururken şiddetli ağrıya neden olur.
• Üretrit (Üretra İltihabı) / İdrar Yolu Enfeksiyonu (İYE): Üretra veya mesane iltihabı, idrar yaparken yanmaya neden olduğu gibi, otururken veya genel olarak pelvik bölgede baskı ve rahatsızlık yaratabilir.

4. Vajinal Kuruluk ve Atrofi

• Mekanizma: Özellikle menopoz, emzirme veya bazı ilaçlar nedeniyle östrojen eksikliği sonucu vajinal mukozanın incelmesi, kuruması ve elastikiyetini kaybetmesidir (vajinal atrofi / GSM). Kuru ve incelmiş dokular, oturma, hareket etme veya cinsel ilişki gibi durumlarda aşırı sürtünmeye ve tahrişe maruz kalır.
• Belirtiler: Sürekli kuruluk hissi, kaşıntı, yanma, hassasiyet ve otururken artabilen ağrı.

5. Pelvik Organ Sarkması (Prolapsus)

• Mekanizma: Pelvik taban kaslarının ve bağ dokularının zayıflaması sonucu rahim, mesane veya rektum gibi pelvik organların vajinaya doğru sarkmasıdır. Bu durum, sarkmış organın vajinal açıklıkta baskı yapmasıyla otururken ağrıya neden olabilir.
• Belirtiler: Vajina içinde bir “doluluk”, “ağırlık” veya “bir şeyin aşağı düşüyor” gibi bir his. Vajinal açıklıkta gözle görülür bir şişlik veya çıkıntı olabilir. Otururken ağrı veya rahatsızlık, idrar veya dışkılama sorunları eşlik edebilir.

6. Hemoroid veya Anal Fissür

• Mekanizma: Anüs çevresindeki şişmiş damarlar (hemoroid) veya anal bölgedeki çatlaklar (anal fissür) otururken, özellikle sert yüzeylerde, basınç nedeniyle ağrıya neden olabilir. Bu ağrı, vajinal bölgeye yansıyabilir veya karıştırılabilir.
• Belirtiler: Dışkılama sırasında ağrı, kanama, kaşıntı.

7. Yaralanmalar, Travmalar veya Cerrahi Sonrası

• Doğum Travması: Vajinal doğum sonrası perineal yırtıklar, epizyotomi (doğum kesisi) veya doğumdan kaynaklanan sinir hasarı, otururken kronik ağrıya veya hassasiyete neden olabilir.
• Kaza veya Düşmeler: Pelvik bölgeye alınan darbeler veya düşmeler.
• Cerrahi Sonrası Ağrı: Pelvik bölge ameliyatları (örn. histerektomi, vajinal estetik) sonrası iyileşme sürecindeki ağrılar veya sinir hasarı.

8. Diğer Nadir Nedenler

• Vulvar Varisler: Genital bölgedeki şişmiş damarlar, otururken ağrıya neden olabilir.
• Vajinal veya Vulvar Kistler/Tümörler: Vajina içinde veya vulvada büyüyen kistler veya iyi huylu/kötü huylu tümörler, üzerine oturulduğunda baskı ve ağrıya yol açabilir.
• İnterstisyel Sistit (Ağrılı Mesane Sendromu): Mesanede kronik ağrı ve baskı, sık idrara çıkma ile birlikte otururken ağrı.
• Gastrointestinal Sorunlar: İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS), Crohn hastalığı veya kronik kabızlık gibi bağırsak sorunları, pelvik bölgede ağrıya ve dolaylı olarak otururken rahatsızlığa neden olabilir.
• Sırt veya Kuyruk Sokumu Sorunları: Kuyruk sokumu (koksiks) ağrısı veya bel sorunları, otururken ağrıya neden olabilir ve bu ağrı vajinal bölgeye yansıyabilir.

---

Otururken Vajinal Ağrı Hissinde Ne Yapmalı? (Tanı ve Yönetim)

Otururken vajinal bölgede ağrı veya rahatsızlık yaşıyorsanız, kendi kendine teşhis ve tedaviye kalkışmak yerine mutlaka bir jinekologa, üroloğa, pelvik taban fizyoterapistine veya cinsel sağlık uzmanına danışmalısınız. Ağrı, altta yatan bir nedenin işaretidir ve doğru tanı konulması hayati öneme sahiptir.

Tanı Nasıl Konulur?

Doktorunuz, ağrının nedenini belirlemek için kapsamlı bir değerlendirme yapacaktır:

1. Detaylı Öykü Alma: Ağrının ne zaman başladığı, nerede hissedildiği (yüzeyel mi, derin mi), niteliği (yanıcı, batıcı, künt), şiddeti, süresi, tetikleyicileri (oturma pozisyonu, cinsel ilişki), eşlik eden diğer belirtiler (akıntı, koku, kaşıntı, yanma, idrar/dışkı sorunları, ateş), cinsel geçmişiniz, kullanılan ilaçlar, cerrahi geçmiş, doğum öyküsü, ruh hali ve stres seviyesi hakkında detaylı bilgi alınır.
2. Pelvik Muayene: Dış genital bölge (vulva) ve vajinanın fiziksel muayenesi yapılır. Ağrının kaynağını belirlemek için nazikçe dokunarak veya basınç uygulayarak hassas noktalar aranır (örn. Q-tip testi). Kas spazmları veya gerginlik değerlendirilir.
3. Vajinal Akıntı Testleri: Enfeksiyonları (mantar, BV, trikomoniyaz) ve flora dengesizliklerini tespit etmek için vajinal pH testi ve mikroskopik inceleme yapılır. Kültür veya PCR testleri gerekebilir.
4. CYBE Taramaları: Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (klamidya, gonore, genital herpes vb.) için testler yapılabilir.
5. İdrar Tahlili ve Kültürü: İdrar yolu enfeksiyonunu dışlamak veya doğrulamak için yapılır.
6. Ultrason: Rahimde, yumurtalıklarda (kist, fibroid) veya pelvik bölgedeki diğer organlarda anormallikleri, sarkmaları veya kitleleri değerlendirmek için pelvik ultrason yapılabilir.
7. Pelvik Taban Fizik Tedavisi Değerlendirmesi: Bir pelvik taban fizyoterapisti, kas fonksiyonlarını, gerginlik düzeylerini ve ağrı paternlerini değerlendirebilir.
8. Nörolojik Değerlendirme: Sinir sıkışması şüphesi varsa sinir fonksiyon testleri yapılabilir.

Tedavi Yöntemleri: Çok Yönlü Yaklaşım

Otururken vajinal ağrının tedavisi, altta yatan nedene göre belirlenir ve genellikle birden fazla tedavi yöntemini içeren çok yönlü bir yaklaşım gerektirebilir.

• Enfeksiyonlar: Enfeksiyonun türüne göre uygun antifungal veya antibiyotik/antiparazitik ilaçlar (oral veya vajinal) kullanılır. CYBE’lerde partner tedavisi önemlidir.
• Vajinal Kuruluk (Atrofi): Lokal vajinal östrojen tedavisi (krem, fitil veya halka), hormonal olmayan vajinal nemlendiriciler ve cinsel kayganlaştırıcılar kullanılır.
• Pelvik Taban Kas Problemleri (Vajinismus, Hipertonus):
  • Pelvik Taban Fizik Tedavisi: Kas gevşetme teknikleri, biofeedback, manuel terapi ve uygun egzersizlerle pelvik taban kaslarının gerginliğini azaltır ve kontrolünü artırır. Bu, özellikle kronik ağrıya neden olan kas spazmları için çok etkilidir.
  • Vajinal Dilatörler: Vajinismus tedavisinde vajinayı nazikçe germek için kullanılır.
  • Botoks Enjeksiyonları: Şiddetli kas spazmları için bazı durumlarda düşünülebilir.
• Sinir Ağrıları (Pudendal Nevralji, Vulvodini): Topikal veya oral ilaçlar (ağrı kesiciler, antidepresanlar, antikonvülzanlar), sinir blokajları ve pelvik taban fizik tedavisi kombinasyonları kullanılabilir.
• Tahriş/Alerjik Reaksiyon: Tahriş edici maddenin belirlenip ortadan kaldırılması ve bölgenin ılık suyla nazikçe temizlenmesi. Şiddetli durumlarda kortikosteroid kremler kullanılabilir.
• Yapısal Sorunlar/Kistler/Tümörler: Cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir. Pelvik organ sarkması için peserler veya cerrahi müdahale düşünülebilir.
• İlişki Sorunları/Psikolojik Faktörler: Cinsel terapi, psikoterapi (BDT), stres yönetimi teknikleri.
• Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Ağrıyı tetikleyen oturma pozisyonlarından kaçınmak, özel yastıklar kullanmak.

---

Otururken Vajinal Ağrıyı Önlemek ve Konforu Artırmak İçin İpuçları

Otururken vajinal ağrıyı önlemek ve rahatlığı artırmak için bazı pratik adımlar atabilirsiniz.

1. Oturma Pozisyonu ve Yüzeyi:
   • Yumuşak Yüzeyler: Sert sandalyeler yerine daha yumuşak, minderli yüzeylerde oturun.
   • Dairesel Yastıklar: Kuyruk sokumu veya donut yastıkları, pelvik tabana olan baskıyı azaltabilir.
   • Duruş Değiştirme: Uzun süre aynı pozisyonda oturmaktan kaçının. Düzenli aralıklarla kalkın, yürüyün veya pozisyon değiştirin.
   • Öne Eğilerek Oturma: Bazen hafifçe öne eğilerek veya dizlerinizi bükerek oturmak, pelvik bölgedeki baskıyı azaltabilir.
2. Pelvik Taban Egzersizleri ve Gevşeme:
   • Pelvik Taban Fizik Tedavisi: Eğer kas gerginliği şüpheniz varsa, bir pelvik taban fizyoterapistinden doğru kas gevşetme tekniklerini öğrenin. Tüm kadınlar için Kegel güçlendirme egzersizleri uygun değildir; bazen gevşeme daha önemlidir.
   • Derin Nefes Egzersizleri: Karın kaslarını ve pelvik tabanı gevşetmeye yardımcı olur.
   • Germe Egzersizleri: Kalça fleksörleri, iç uyluk ve gluteal kasları hedefleyen nazik germe egzersizleri pelvik bölgedeki gerginliği azaltabilir.
3. Doğru Hijyen ve Giyim:
   • Parfümsüz ve pH Dengeli Ürünler: Vulvayı yıkamak için sadece ılık su veya pH dengeli, parfümsüz özel genital temizleyicileri kullanın. Normal sabunlardan kaçının.
   • Pamuklu İç Çamaşırı ve Bol Giysiler: Hava alan, nemi hapsedemeyen pamuklu iç çamaşırları tercih edin. Sentetik ve dar pantolonlardan/taytlardan kaçının.
   • Kuru ve Serin Tutma: Terleme sonrası ıslak iç çamaşırlarını hemen değiştirin. Bölgeyi kuru ve serin tutun.
4. Vajinal Kuruluk Yönetimi:
   • Eğer kuruluk ağrıya neden oluyorsa, vajinal nemlendiriciler (günlük kullanım için) ve cinsel kayganlaştırıcılar (ilişki sırasında) kullanın.
   • Menopozdaysanız, doktorunuzla lokal vajinal östrojen tedavisi hakkında konuşun.
5. Stres Yönetimi:
   • Kronik stres, pelvik taban kaslarında gerginliği artırabilir. Yoga, meditasyon, farkındalık uygulamaları gibi stres yönetimi tekniklerini uygulayın.
6. Dengeli Beslenme ve Sıvı Alımı:
   • Yeterli su içmek, idrar yollarını sağlıklı tutar ve genel hidrasyonu destekler.
   • Kabızlığı önlemek için lifli beslenin, çünkü ıkınma pelvik tabana baskı yapar.

---

Özet

Otururken vajinada hissedilen ağrı, kadınlar için rahatsız edici ve endişe verici bir şikayettir. Bu ağrı, geçici bir rahatsızlıktan kronik ve şiddetli bir duruma kadar değişebilir ve altında yatan birçok farklı fiziksel veya psikolojik nedene işaret edebilir.

Otururken vajinal ağrının başlıca nedenleri şunlardır:

• Pelvik Taban Kas Problemleri: Aşırı gergin kaslar (hipertonus), spazmlar, vajinismus. (En yaygın nedenlerden biri).
• Sinir Sıkışmaları veya Tahrişi: Pudendal nevralji, vulvodini.
• Enfeksiyonlar ve İltihaplanmalar: Vajinal mantar, Bakteriyel Vajinozis (BV), Trikomoniyaz, Genital Herpes, Bartholin Kisti/Absesi, Üretrit/İYE.
• Vajinal Kuruluk ve Atrofi: Östrojen eksikliğine bağlı doku incelmesi ve nem kaybı.
• Pelvik Organ Sarkması: Sarkmış organın baskısı.
• Hemoroid veya Anal Fissür: Otururken anal bölgedeki ağrının yansıması.
• Yaralanmalar veya Travmalar: Doğum sonrası dikiş izleri, cinsel ilişki travmaları.
• Diğer Nadir Durumlar: Vajinal kistler/tümörler, İnterstisyel Sistit, kronik cilt hastalıkları (Liken Skleroz), sırt/kuyruk sokumu sorunları.

Otururken vajinal ağrınız kalıcıysa, şiddetliyse, günlük yaşamınızı etkiliyorsa veya anormal akıntı, kötü koku, belirgin kaşıntı/yanma/kızarıklık/şişlik, yaralar, ateş veya karın ağrısı gibi belirtiler eşlik ediyorsa, kendi kendine çözüm aramak yerine mutlaka bir jinekologa veya pelvik taban fizyoterapistine başvurmalısınız. Doğru tanı, etkili ve kalıcı bir çözüm için ilk adımdır.

Vajinal konforu artırmak ve otururken ağrıyı önlemek için: doğru oturma pozisyonları ve minderler kullanın, pelvik taban kaslarınıza uygun egzersizler yapın (gevşeme veya güçlendirme), vajinal kuruluğu yönetin (nemlendirici/kayganlaştırıcı), doğru ve nazik hijyen alışkanlıkları benimseyin, pamuklu ve bol iç çamaşırı/giysiler tercih edin ve stresi yönetin. Kendi bedeninizi anlamak, onun sinyallerini dinlemek ve bilimsel bilgi ışığında hareket etmek, sağlıklı, ağrısız ve kaliteli bir yaşam sürmenin temelidir.

---

Kaynaklar:

• ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists). (2019). Dyspareunia (Painful Intercourse).ACOG Patient Education Pamphlet No. 040. Obstetrics & Gynecology. (Genel vajinal ağrı nedenleri.)
• Bornstein, J., & Goldstein, A. T. (2012). Vulvodynia. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, 26(2), 147-157. (Vulvodini.)
• Graziottin, A. (2012). Vaginismus. The Journal of Sexual Medicine, 9(6), 1485-1493. (Vajinismus.)
• Goldstein, I., & Pfaus, J. G. (2020). Female Sexual Function and Dysfunction: Anatomy, Physiology, and Management. CRC Press. (Cinsel işlev bozuklukları, ağrı, kuruluk.)
• Bø, K. (2004). Pelvic floor muscle training in the treatment of female stress urinary incontinence, pelvic organ prolapse and sexual dysfunction. Current Opinion in Obstetrics and Gynecology, 16(5), 415-420. (Pelvik taban kasları.)
• NAMS (North American Menopause Society). (2020). Management of Genitourinary Syndrome of Menopause (GSM): The 2020 Position Statement of The North American Menopause Society. Menopause, 27(9), 976-992. (Vajinal atrofi.)
• Farage, M. A., & Maibach, H. I. (2006). The Vulva: Anatomy, Physiology, and Pathology. Journal of the American Academy of Dermatology, 55(5), 875-885. (Cilt tahrişi.)
• Sobel, J. D. (1992). Vaginal candidiasis. Clinical Infectious Diseases, 14(suppl 1), S148-S154. (Mantar enfeksiyonu.)
• Donders, G. G. (2007). Diagnosis and management of bacterial vaginosis. Current Opinion in Infectious Diseases, 20(1), 58-62. (Bakteriyel vajinozis.)
• Mitchell, C. (2011). Vaginal douching: Health implications and new research directions. Journal of the American Academy of Physician Assistants, 24(12), 48-52.
• Nunez, A. (2006). Bacterial vaginosis: treatment and prevention. American Family Physician, 74(4), 598-604.
• Bradshaw, C. S., & Sobel, J. D. (2016). Bacterial vaginosis. Lancet, 387(10037), 1735-1745.
• International Continence Society (ICS). (Current Publications). ICS Standardisation Documents. [Pelvik taban disfonksiyonu terminolojisi.]